بررسی نقش تداوم پدیده‌ها و بلایای طبیعی جغرافیایی بر افت و افول فعالیت‌های کشاورزی -اقتصادی در سیستان دوره‌ی اسلامی براساس متون محلی

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ وتمدن اسلامی ،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد، ایران

3 استادیار گروه تاریخ وتمدن اسلامی ،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد، ایران .

چکیده

سیستان سرزمینی بزرگ وگسترده بوده که در طول تاریخ در زمینه فعالیت‌های معیشتی ،اقتصادی وکشاورزی بعنوان"انبارغلات وسبد نان خراسان "دارای فراز وفرودهایی بوده است که در این مقاله محققان به بررسی نقش تداوم تاریخی پدیده‌ها و بلایای طبیعی و رابطه آن با افت اقتصادی وکشاورزی سیستان در تاریخ ایران بعد از اسلام با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای و روش تحقیق تاریخی-تحلیلی خواهند پرداخت. با درنظرگرفتن موارد مطرح شده پرسش اصلی پژوهش حاضر عبارت از: علل رکود تولیدات کشاورزی و افت اقتصادی سیستان در دوران مختلف اسلامی ناشی از چه پدیده‌ها وبلایای طبیعی بوده‌اند؟ بررسی‌های تطبیقی پژوهش براساس متون تاریخی محلی و جغرافیایی ازقبیل:"تاریخ سیستان و احیا الملوک و شجرة الملوک"‏ نشان می‌دهد ،پدیده‌های طبیعی مانند: فرسایش شدیددر سیستان ، وجود برخان‌ها ،پدیده ریگ روان ویخ بست،وزش بادهای 120روزه سیستان،خشکسالی‌های پیاپی، شیوع قحطی،وبا وطاعون ناشی از فعالیت‌های انسانی بوده و در پی آن تخریب مزارع با افت ورکود اقتصادی وکشاورزی سیستان رابطه تاثیرگذار و مستقیمی داشته‌اند.از دیگر عوامل تاثیر گذار بر رشد و گسترش بلایای طبیعی حملات مغولان وتیموریان در این منطقه بوده که تاثیر بسزایی در افت وتولید وفعالیت‌های اقتصادی گذاشته و پیامدهای ناگوار این ایلغار ، بسیاری ازسدها، سازه‌های آبی آسیب دیده وزمینه را برای کاهش وافت فعالیت‌های اقتصادی وکشاورزی فراهم نموده بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Role of Continuity of Phenomena and Natural Disasters on the Decline of Agricultural-Economic Activities in Sistan of the Islamic Period Based on Local Texts

نویسندگان [English]

  • aria Minor 1
  • Shahrbanoo Delbari 2
  • Ardeshir Asadbeigi, 3
1 PhD student، History Department, Mashhad Branch,Islamic Azad University, Mashhad ,Iran
2 Assistant Professor, History Department, Mashhad Branch,Islamic Azad University, Mashhad ,Iran
3 - Assistant Professor، History Department, Mashhad Branch,Islamic Azad University, Mashhad ,Iran
چکیده [English]

Sistan is a large and extensive land that throughout history in the field of livelihood, economic and agricultural activities such as "Khorasan bread warehouse and breadbasket" has had ups and downs. The economic and agricultural decline of Sistan in the history of post-Islamic Iran will be addressed using library tools and historical-analytical research methods. Considering the issues raised, the main question of the present study is: What are the causes of the stagnation of agricultural production and economic decline in Sistan in different Islamic periods caused by what phenomena and natural disasters? Comparative studies of the research based on local and geographical historical texts such as: "History of Sistan and the revival of the kings and the genealogy of the kings" show natural phenomena such as: severe erosion in Sistan, the presence of branches, the phenomenon of quicksand, 120-day winds in Sistan, successive droughts, famine outbreaks, cholera and plague are caused by human activities, and subsequently the destruction of farms has been directly and indirectly related to the economic and agricultural recession in Sistan. Other factors affecting growth and The spread of natural disasters by the Mongols and Timurids in this region had a significant impact on the decline in production and economic activities, and the adverse consequences of this siege, many dams, damaged water structures and the ground to reduce the loss of economic and agricultural activities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decline
  • Economy
  • Continuation of Disasters
  • Sistan
  • Local Texts
آذرنیوشه، عباسعلی، (1368). " جغرافیای تاریخی سیستان حوضه­ی هیرمند"، پایان نامه دکتری گروه تاریخ دانشگاه تهران.
آشتیانی، عباس، (1389) . "تاریخ مغول در ایران"، تهران:نشر نگاه.
آیتی، عبدالحمید، (1348). "تحریرتاریخ وصاف"، تهران:نشر بنیادفرهنگ ایران.
ابن العبری، گرگوریوس ابوالفرج (1377). " تاریخ مختصرالدول "، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ویراستار عبدا... شریفی تهران:علمی وفرهنگی
ابراهیم­زاده، عیسی­(1379). "­شهر و شهرنشینی در سیستان و بلوچستان باستان"، علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان خرداد ۱۳۷۹ شماره ۱۰.
ابراهیم­زاده، عیسی و حسینعلی کاوش، (1387)­. " مدنیت مدفون شده و کارکردهای فرهنگی آن در سیستان"، اسوه، سال یازدهم، شهریور ۱۳۸۷ شماره ۶ و ۷ (پیاپی ۱۲۹و۱۳۰).
ابراهیم­زاده، عیسی وعلی مریدی، (1383).­" ­تاثیر عوامل زمین شناسی در تغییر مسیر رودخانه هیرمند و نقش تاریخی آن در جابجایی سکونتگاه ها در سیستان"، جغرافیا و توسعه ۱۳۸۳ شماره ۴.
احمدی؛ حسین؛ (1380). "علل یورش مغولان به ایران" ؛رشد آموزش تاریخ. ، دنیای کتاب .
ادوای، مظهر، ( 1392)، " مسئله آبیاری و آب رسانی در خراسان قرن چهارم الی هفتم با تاکید بر حمله مغول"، مجله پیام بهارستان، سال5، ش 19-بهار92.
اسمیت، اوان، (1378). " ایران شرقی ج1در جغرافیای تاریخی سیستان "، ترجمه  حسن احمدی . تهران:نشر مولف.
اصغری لفمجانی، صادق ومهدی نادریان، (1394)، "  آسیب­پذیری سکونتگاه­های روستایی از ماسه­های روان بستر خشک تالاب بین المللی هامون هیرمند"، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی، س2، ش1، بهار94.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1347). "مسالک و ممالک"، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر .
افشارسیستانی، ایرج، (1333). " علل ویرانی سیستان"، مجله یغما سال هفتم اسفند 1333 شماره 12 (پیاپی 80).
افشارسیستانی، ایرج، (1390). " سیستان وبلوچستان­نامه"، تهران:نشر کتابدار.
امبراسی، نیکلاس وچارلزملویل،­( 1370). " تاریخ زمین لرزه­های ایران"، ترجمه حسن رده، تهران:نشر نگاه.
الهروی، سیف­الدین­محمدیعقوب،­(1385). "تاریخ نامه هرات"، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران:اساطیر.
باستانی پاریزی، محمد، (1376). " چاه نیمه در راه خلافت "، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان وبلوچستان، س3، ش1.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر، (1385). " گزیده مقالات تحقیقی"، ترجمه کریم کشاورز، تهران، انتشارات امیر کبیر.
بداق جمالی، جواد وهمکاران، (1381). "پایش وپهنه­بندی وضعیت خشکسالی استان خراسان با استفاده ازنمایه شده بارش"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش67.
بریمانی، فرامرز وهمکاران، (1384). " بررسی اثرات خشکسالی در جامعه عشایری استان سیستان و بلوچستان وراههای مقابله با آن"، مجله جغرافیا وتوسعه ناحیه­ای، ش5اییز وزمستان 84.
بدیعی، محمد، (1362). "جغرافیای مفصل ایران"، تهران:نشر اقبال.
پاپلی یزدی، محمدحسین و عباس جلالی، (1374)]، هیرمند/هیلمند/ هلمندرود مجله تحقیقات جغرافیایی ش37.
پطروشفسکی، ایلیاپاولویچ، (1344). " کشاورزی ومناسبات ارضی در ایران عهد مغول قرن13و14 "، ج1، ترجمه کریم کشاورز، تهران: موسسه مطالعاتی و تحقیقاتی اجتماعی.
پطروشفسکی، آی. پی، (1357). "کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول"، ترجمه کریم کشاورز، تهران، انتشارات نیل.
پیری، حلیمه و انصاری، حسین­(1392). " بررسی خشکسالی دشت سیستان وتاثیر آن برتالاب بین المللی هامون "، فصلنامه علمی وپژوهشی تالاب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، س4، ش15 بهار92.
"تاریخ سیستان"، (1366). به کوشش ملک الشعراء (بهار)، چاپ دوم، پدیده خاور، تهران .
توزی، م. و دیگران، (1374). «دوران برنز در ایران و افغانستان»، تاریخ تمدن های آسیای میانه، ترجمۀ صادق ملک شهمیرزادی، تهران، 1374ش.
تیت، جورج پیتر­(1378). " سرحدات بلوچستان در جغرافیای تاریخی سیستان "، ترجمه و تدوین حسن احمدی . تهران­: ناشر مولف.
جمعه­پور،­ محمود و محمودرضا،­ میرلطفی­(1391). "­نقش دانش­بومی وکارکرد نظام سنتی مدیریت مشارکتی منابع آب در معیشت پایدار روستایی مورد مطالعه­: گروه­های بزرگ کاری لایروبی کانال­های آبیاری حشر در سیستان"، مجله علوم اجتماعی علامه طباطبایی بهار91، ش56.
جوینى‏، علاء الدین عطا ملک بن بهاء الدین محمد بن محمد­(1385). " تاریخ جهانگشاى جوینى‏"، مصحح: محمد قزوینى و سید شاهرخ موسویان‏، تهران:دستان.
چیت ساز، رهنما، (1368). " راهنمای پزشکی خانواده"، تهران:چاپخانه ممتاز.
حسین­زاده، سید رضا­(1376). " بادهای 120 روزه سیستان"، تحقیقات جغرافیایی پاییز ۱۳۷۶ شماره ۴۶.
حسینی، میرهادی­(1395). "جغرافیای تاریخی زلزله در ایران :اسناد مهلرزه ای(از ابتدا تا عصر صفوی)، مجله جغرافیا، تابستان95، ش49.
حافظ ابرو، عبدا... بن لطف ا... (1380)، "زبده التواریخ"، تصحیح سیدکمال حاج سید جوادی، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
حسنعلی­پور، حمید­­(1392)­. " سیستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستان­شناسی " مجله مطالعات باستان­شناسی، دوره5، ش2، زمستان92.
خسروی،­ محمود(1387)،­ "تاثیرات محیطی اثرکنش نوسان­های رودخانه هیرمند با بادهای 120 روزه سیستان"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش91.
خسروی،­ محمود­(1368). " اثرات نامساعد بیوکلیمایی ناشی از عوامل طبیعی در دشت سیستان، فصلنامه تحقیقات جغرافیا، ش13.
خسروی،­ محمود­(1384). "­بررسی اثر الگوهای دور پیوند بر خشکسالی­های فراگیر زمستانه استان سیستان و بلوچستان"، جغرافیا و توسعه ناحیه ای بهار و تابستان ۱۳۸۴ شماره ۴.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین، (1333). "تاریخ حبیب السیر فی اخبارافرادبشر". ج3، تهران:کتابخانه خیام.
خوافی، ابوالقاسم شهاب­الدین احمد­(2537)،" منشا الانشاء "، به کوشش رکن الدین همایون فرخ، ج1، تهران: نشر دانشگاه ملی ایران.
خوافی، فصیح بن احمد­(1339)،" مجمل فصیحی"، به تصحیح و تحشیه محمود فرّخ، مشهد، طوس
دلبری، شهربانو­(1388). "نقش اقتصادی سیستان در قرون نخستین اسلامی". مجله فقه و تاریخ تمدن، ش6.
دهمرده،­ برات­(1380). " ملوک مهربانی سیستان در برخورد با جانشینان شاهرخ تیموری"، علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان شهریور ۱۳۸۰ شماره ۱۵.
راشکی، علیرضا، مجتبی گنجعلی ورحمان میرشکار­(1389). " بررسی غلظت طوفان­های گرد وغبار منطقه­ی سیستان وبار رسوبی حمل شده توسط آن­ها"، دومین همایش فرسایش بادی و طوفان­های گرد وغبار، دانشگاه یزد.
راوندی، مرتضی­(1374). "تاریخ اجتماعی ایران "ج2، تهران :نشر امیرکبیر.
راولینسون، هنری، (1378). " یادداشت­های سیستان، درجغرافیای تاریخی سیستان"، ترجمه وتدوین حسن احمدی . تهران:نشر مولف.
ربیعی، بدیع، (1363). " جغرافیای مفصل ایران"، تهران: نشر اقبال.
رشیداالدین فضل ا... همدانی، (1338). جامع التواریخ"، تصحیح بهمن کریمی، تهران:نشراقبال. .
رشیداالدین فضل ا... همدانی، (1373). "جامع‌التواریخ"، به تصحیح و تحشیه، محد روشن ـ مصطفی موسوی، 3 جلد، تهران، البرز، 1373.
رنجبر، محسن، ایرانمنش، فاضل وعلی­رضا دهقان، (1384). "نقش پلایاهای سیستان درگسترش طوفان­های غبارزا با استفاده از تصاویر ماهواره­ای "، نشریه­ی انجمن جغرافیایی ایران دوره جدید، س3، ش6و7.
روملو، حسن بیگ، (1357). " احسن التواریخ "، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران:نشربابک.
سازمان آمارنامه استان 1382، اداره کل هواشناسی استان سیستان وبلوچستان
سامی، علی(1348)، " تمدن هخامنشی"، شیراز: دانشگاه شیراز.
سرگزی، زهرا، (1393). "جایگاه هیرمنددرجغرافیای سیاسی واقتصادی سیستان در دوره پهلوی"، پژوهشنامه تاریخ اجتماعی واقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، س3، ش2.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق، (1353). " مطلع سعدین ومجمع بحرین"، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: نشر طهوری.
سید سجادی، سیدمنصور­(1379). " محیط طبیعی و آثار باستانی سیستان "، مجله تحقیقات جغرافیایی، سال15 بهار وتابستان 79 ش 1و2 وپیاپی 56و57.
سید سجادی، سیدمنصور­(1365). " نظری اجمالی به شهرنشینی وشهرسازی در ایران"، به کوشش محمدیوسف کیانی، تهران:نشر ارشاد.
سید سجادی، سید منصور و رضا مهرآفرین­(1384). " تاثیر هیدرولوژی ومحیط جغرافیایی بر استقرارهای باستانی حوزه زهک سیستان"، مجله مدرس علوم انسانی برنامه ریزی و آمایش فضا، س84ش1(پیاپی 38).
سیستانی، محمداعظم­(1366). "سیستان سرزمین ماسه وحماسه­ها"، ج2، سیستان بعد ازاسلام، مرکز علوم اجتماعی انستیتو تاریخ و اتنوگرافی کابل.
سیستانی، ملک شاه حسین، (1344). " احیاء الملوک "، به اهتمام منوچهر ستوده ، تهران:  نگاه ترجمه و نشر
شجرة الملوک، (1386). " تاریخ منظوم سیستان‏، شاعران: صبورى، ناصح و ظهیر(قرن 13 ) "، محقق / مصحح: منصور صفت گل‏، تهران:: میراث مکتوب‏ .
شیرازی، روح ا... ، (1375). " بررسی تاثیر تمدن­های پیش از تاریخ سیستان و بلوچستان وتمدن­های همجوار"پایان نامه کارشناسی ارشدباستان­شناسی، تهران :دانشگاه تهران.
فریومدی، ابن یمین، (بی­تا). " دیوان اشعار ابن یمین"، تهران:کتابخانه سنایی.
کاویانی، محمدرضا، (1374). " توربین­های بادی وارزیابی پتانسیل انرژی باد درایران"، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، ش36.
کنارودی، قربانعلی­(1387). " نظام مالیاتی مغولان و تأثیر آن در انحطاط و زوال شهرهای ایران"، مجله پژوهش نامه تاریخ، س3، ش12.
کیهان، مسعود­(1311)، "جغرافیای مفصل ایران"، تهران:ابن سینا.
گندمکار، امیر، (1389)، " تعیین گستره افقی باد سیستان با استفاده از تحلیل خوشه­ای"، فصلنامه جغرافیای طبیعی، س3، ش10.
گندمکار، امیر­(1385)، "بررسی سینوپتیک انرژی باد در منطقه سیستان"، پایان نامه دکتری رشته اقلیم­شناسی دانشگاه اصفهان.
قزوینى، زکریا بن محمدتاریخ، (1373). "کتاب آثار البلاد و اخبار العباد" / ترجمه میرزا جهانگیر قاجار، تهران: ‏ناشر: امیرکبیر.
لسترنج، گاى، (1373). "­جغرافیاى تاریخى سرزمین­هاى خلافت شرقى"، ترجمه محمود عرفان، (تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
لمبتون، آ. ک. س، (1382). " تداوم وتحول در تاریخ میانه ایران"، ترجمه یعقوب آژند، تهران:نی.
محبوبى، مهین(1347). " سیستان جایى که دریا در آن آتش مى‏گیرد "، تلاش، شماره 15.
محمدی، حسین، (1385). " آب وهواشناسی کابردی، انتشارات دانشگاه تهران.
مرجانی، سید عباس، (1392). " شناسایی و معرفی عمده ترین عوامل طبیعی و غیر طبیعی آسیب رسان به کتابخانه­ها: توصیه ها و راهبردها"، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، دوره5، ش18.
مسعودیان، سیدابوالفضل و محمدرضا کاویانی، (1386). " اقلیم شناسی ایران"، اصفهان:نشر دانشگاه اصفهان.
منصوری، جمشید و هنریک مجنونیان، (1364). "تالاب هامون"، تهران:نشر سازمان حفاظت سازمان محیط زیست.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه­(1372). "روضه الصفا"، تلخیص عباس زریاب خویی، ج4، تهران :نشر علمی.
موسوی، سید محمود، (1374). " یادمان خشتی کوه خواجه زابل"، محموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران ج4، ارگ بم کرمان.
نجارسلیقه، محمد وهمکاران­(1387). " پهنه بندی اقلیمی استان سیستان و بلوچستان"، تحقیقات جغرافیایی سال ۱۳۷۸ شماره ۵۴ و ۵۵.
نگارش، حسین و لیلا لطیفی، (1388). " بررسی خسارت­های ناشی از حرکت ماسه­های روان در شرق زابل با استقاده از تصاویر ماهواره­ای"، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای طبیعی، ش73.
نسوی، شهاب الدین محمد خرندزی زیدری، (1394). " سیرت جلال الدین منکبرنی"، تهران:نشر علمی وفرهنگی.
نوری، غلامرضا و همکاران، (1386). " تالاب هامون حیات سیستان"، نشر سپهر.
واله اصفهانی قزوینی­، محمدیوسف­(1379). " خلدبرین (تاریخ تیموریان و ترکمانان)"، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: میراث مکتوب.
یزدان پرست، حمید­(1390)، "فرجام و پیامد ایلغار مغول" ؛ کیهان سیاسی_ اقتصادی.
یزدى، مولانا شرف الدین على، (1336). " ظفرنامه"، تهران، امیرکبیر.
یعقوبی، رقیه و شکیبایی، علیرضا­(1393)، تأثیر بلایای طبیعی­(سیل، زلزله، خشکسالی، طوفان) بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب، اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران، https://civilica. com/doc/357410