سنجش و ارزیابی تاب آوری کلانشهر شیراز با رویکرد کاهش خطرپذیری در برابر مخاطرات طبیعی

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

امروزه، خسارات فراوان مخاطرات طبیعی و انسانی به محیط و کالبد شهرها باعث شده است که مفهوم تاب آوری به منظور کاهش آثار سوانح، به حوزه‌ای مهم در عرصه مدیریت بحران تبدیل شود. شناخت تاب آوری می‌تواند به تعیین صفات و ویژگی‌هایی که ظرفیت مقابله جوامع با سوانح را افزایش می‌دهند کمک نموده و ابزارهایی را برای کمک به فرآیند کاهش آسیب پذیری پیشنهاد نماید. پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی و از نظر ماهیت نیز پژوهشی توصیفی – تحلیلی در بستری پیمایشی است که در آن هدف، بررسی و سنجش میزان تاب آوری کلان شهر شیراز در برابر مخاطرات طبیعی می‌باشد. مبانی نظری پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه‌ای به دست آمده و جهت بررسی محدوده مورد مطالعه از تکنیک پرسشنامه استفاده شده است. بدین منظور تعداد 30 پرسشنامه با استفاده از روش دلفی بین کارشناسان حوزه‌های مختلف مربوط به موضوع که از وضع موجود کلان شهر شیراز شناخت داشته‌اند، توزیع و جمع آوری شده و جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون t تک نمونه‌ای و رگرسیون گام به گام در نرم افزار Spss استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که میزان میانگین تاب آوری شهر شیراز برابر 45/2 است که پایین‌تر از حد متوسط 3 بوده و در برابر مخاطرات طبیعی تاب آور نیست. همچنین نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که مولفه نهادی - مدیریتی با ضریب بتا 825/0 بیشترین تأثیر و مولفه اقتصادی با ضریب بتا 321/0 کمترین تأثیر بر تاب آوری شهر شیراز در برابر مخاطرات طبیعی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and Assessment of the Amount of Resiliency of Shiraz city With a risk-reducing against Natural Hazards

نویسندگان [English]

  • mohammad hosein pour hasan zadeh 1
  • Ghader ahmadi 2
1 Master Student of Urban Planning, urmia University, Urmia, Iran
2 Assistant Professor in Department of Urban Planning, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

Today, the great damage of natural and man-made hazards to environment and the framework of cities have made the concept of resiliency as an important issue in crisis management in order to reduce the effects of the events. Recognition of resiliency can help to identify the qualifications and characteristics which cause to increase the capacity of confronting communities to events and also can offer tools to help the process of reducing vulnerability. The present research is an applied research in terms of purpose, and also is a descriptive-analytical research in terms of nature, which the purpose of this study is evaluation of the amount of resiliency of Shiraz city against natural hazards. Theoretical foundations of the research were obtained through library studies and questionnaire was used as a study tool to assess the scope of the study. Therefore, 30 questionnaires were distributed by using the Delphi method among the experts in various fields which were related to the topic who were identified the current status of the Shiraz city. The data were analyzed by Spss software. The results of the research showed that the mean rate of Shiraz is 2.45, which is below the average rate (3) and therefore is not resilient against natural hazards. Also, the results of stepwise regression showed that the institutional-managerial component with the beta coefficient of 0.825 had the most impact and the economic component with the beta coefficient of 0.321 had the least effect on the resiliency of Shiraz city against natural hazards.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resiliency
  • Natural hazards
  • Crisis management
  • Shiraz
  • Spss
احمدی نیا، فرید (1396)، تاب آوری در سطح محلات قدیم و جدید کلانشهر تبریز (مطالعهموردی: محلات شتربان و ولیعصر)، پایانامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری گرایش برنامه‌ریزی مسکن، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
بدری، سید علی؛ رمضان زاده لسبوئی، مهدی؛ عسگری، علی؛ قدیری معصوم، مجتبی و سلمانی، محمد (1392)، نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تاکید بر سیلاب (مطالعه موردی: دو حوضه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سرد آبرود کلاردشت)، دوفصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت بحران، شماره 3، بهار و تابستان 1392، صص 48-37.
پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا (1395)، طراحی شهری و تاب آوری اجتماعی (بررسی موردی: محله جلفا اصفهان)، دوفصلنامه دانشگاه هنر، شماره 17، پاییز و زمستان 1395، صص 116-99.
پرورش، زهرا (1392)، سنجش میزان تاب آوری اجتماعات جدید شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: شهرهای جدید منطقه شهری اصفهان)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
تقوایی، مسعود و حسنی نژاد، اردلان (1394)، ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی-عملکردی سازمان‌های متولی مدیریت بحران شهر شیراز، شهر پایدار، دوره 2، شماره 1، بهار 1394، صص 199-176.
داداش پور، هاشم و عادلی، زینب (1394)، سنجش ظرفیت‌های تاب آوری در مجموعه شهری قزوین، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 8، پاییز و زمستان 1394، صص 84-73.
رضایی، محمد رضا؛ رفیعیان، مجتبی و حسینی، سید مصطفی (1392)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، زمستان 1394، صص 623-610.
رضایی، محمدرضا (1392)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی (مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران)، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 3، بهار و تابستان 1392، صص 36-25.
رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر و شایان، سیاوش (1390)، تبیین مفهوم تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماعات محور (CBDM)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره پانزدهم، شماره 4، زمستان 1390، صص 41-19.
رمضان زاده لسبوئی، مهدی و بدری، سید علی (1393)، تبیین ساختارهای اجتماعی-اقتصادی تاب آوری جوامع محلی در برابر بلایای طبیعی با تاکید بر سیلاب (مطالعه موردی: حوضه‌های گردشگری چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت)، جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال دوازدهم، شماره 40، بهار 1393، صص 131-109.
روستا، مجتبی؛ ابراهیم زاده، عیسی و ایستگلدی، مصطفی (1396)، تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال پانزدهم، شماره 46، بهار 1396، صص 18-1.
سلمانی مقدم، محمد؛ امیر احمدی، ابوالقاسم و کاویان، فرزانه (1393)، کاربرد برنامه‌ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: شهر سبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 17، صص 34-17.
شکری فیروزجاه (1396)، تحلیل فضایی میزان تاب آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی، نشریه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 2 (سری جدید)، پیاپی 6، صص 44-27.
صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمد تقی؛ سرمدی، هاجر و فرزاد بهتاش، محمدضا (1389)، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت، مجله محیط شناسی، سال سی و هفتم، شمارة ۵9، پاییز 1390، 112-99.
ضرغامی، سعید؛ تیموری، اصغر؛ محمدیان مصمم، حسن و شماعی، علی (1395)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری محله‌های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، صص 92-77.
فرزادبهتاش، محمدرضا؛ کی نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب آوری کلان شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، پاییز 1392، صص 42-33.
کاویان، فرزانه (1390)، بررسی نقش برنامه‌ریزی کاربری اراضی در بهبود تاب آوری جوامع شهری در برابر زمین لرزه (نمونه موردی: شهر سبزوار)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری.
محمدی سرین دیزج، مهدی (1396)، ارزیابی تاب آوری در سطح نواحی شهری با رویکرد کاهش خطرپذیری در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: شهر زنجان، رساله دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور.
معرب، یاسر؛ صالحی، اسماعیل و امیری، محمد جواد (1394)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی کاربری اراضی شهری (نمونه موردی: منطقه 1 تهران)، فصلنامه علمی – ترویجی پدافند غیر عامل، سال هفتم، شماره 3، پاییز 1395، صص 36-29.
میرزایی، الهام (1393)، کاربرد رویکرد تاب آوری در برنامه‌ریزی شهری جهت کاهش اثرات سوانح طبیعی (مورد مطالعه: شهر سنندج)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی شهری، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه.
ناظمی، زهرا (1394)، طراحی فضاهای شهری تاب آور با تاکید بر جنبه‌های کالبدی- عملکردی مطالعه موردی: محله دردشت، پایانامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی گرایش طراحی شهری، دانشکده شهرسازی و معماری، دانشگاه هنر اصفهان.
نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان فارس، 1395.
نظریان، اصغر؛ کریمی، ببراز و روشنی، احمد (1388)، ارزیابی توسعه فیزیکی شهر با تاکید بر عوامل طبیعی، فصلنامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، سال اول، شماره 1، پاییز 1388، صص 18-5.
نیکمرد نمین، سارا (1390)، کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب آوری (نمونه موردی: منطقه 22 تهران)، پایانامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران.
Desouza, Kevin C. & Flanery, Trevor H. (2013), Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework, Cities, Vol. 35, No. 11, pp. 89–99.
Klein, R.J.T., Smit, M.J., Goosen, H. and Hulsbergen, C.H. (1998), Resilience and vulnerability: Coastal dynamics or Dutch dikes?, The Geographical Journal, Vol. 164, No. 3, November 1998, pp. 259-268.
Lu, Peiwen. & Stead, Dominic. (2013), Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam, The Netherlands, Cities, Vol. 35, pp. 200–212.
OXFORD advance learners dictionary (2005) 7th ed., Oxford university press.
Twigg, J. (2007), Characteristics of adisaster-resilient community a guidance note, Version 1 (for Field Testing), August 2007, for the DFID Disaster Risk Reduction Interagency Coordination Group.