سیمای حکومتداری در سده‌ های پنجم و ششم هجری (با تکیه بر سیاستنامه خواجه نظام الملک توسی)

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

10.22034/jgeoq.2024.280029.3005

چکیده

آنچه در این پژوهش مورد توجه قرارگرفته است، بررسی حکومتداری و شیوه کشورداری با توجه به سخنان و اندیشه های خواجه نظام الملک توسی در کتاب سیرالملوک مشهور به سیاستنامه با تأکید بر اخلاق و مسئولیت های حاکمان در قبال مردم است؛ به تبع آن چگونگی تحقق اهداف و آرمانهای حکومت و نیاز آن به حاکمی با ویژگی ها و توانمندی های خاصّ تربیتی، اخلاقی، علمی، عقیدتی و سیاسی نیز بررسی می‌شود به گونه‎ای که بتوان به مدلی از حکمرانی خوب بر مبنای الگوی ایرانیِ سیاست دست یافت، همچنین تأثیر باورهای دینی در شیوه کشورداری و بهره گیری از اصول انسانی در رفتارهای حکومتی نیز از مواردی است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است. در این مقاله به عنوان پژوهش میان‌رشته‌ای کوشش محقق بر آن است که با مطالعۀ منابع اصلی و سایر منابع مرتبط و فیش‌برداری از متون و منابع و بررسی دیدگاه‌های علمی، مقدمات موضوع را فراهم آورد وبا توجه به سوالات تحقیق، مواد لازم جهت انجام پژوهش را تهیه و یادداشت‌برداری کند. چون این تحقیق، توصیفی_تحلیلی است فاقد متغیّرهای کمّی است و نمی‌توان اختلاف مقادیر متغیّرها را بر اساس اعداد و ارقام ثبت نمود یا برای آن‌ها مبدأ و پایان مشخص نمود، لذا فاقد حجم نمونه و بی‌نیاز از نمونه‌گیری است لکن به دلیلِ وسعت این جامعه، اثر ارزشمندِ سیرالملوک مشهور به سیاستنامه (نظام‌الملک، 1347) به عنوانِ منبعِ اصلی، انتخاب شده است؛ در پایان پس از جمع‌آوری داده‌ها و مطالب، با تجزیه و تحلیل و بررسی مطالب، موارد مرتبط، احصاء شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The image of governance in the fifth and sixth centuries AH (based on the policy of Khajeh Nizam al-Mulk Tusi)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Fathi 1
  • Seyed Ahmad Hosseini 2
  • seyed Jafar Hamidi 2
1 PhD Student in Persian Language and Literature, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
2 Professor of Persian Language and Literature, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
چکیده [English]

What has been considered in this study is the study of governance and the way of governing according to the words and thoughts of Khajeh Nizam-ol-Molk Tusi in the famous book of Sir al-Muluk, emphasizing the ethics and responsibilities of the rulers towards the people; Consequently, how to achieve the goals and aspirations of the government and its need for a ruler with special educational, moral, scientific, ideological and political characteristics and capabilities are also examined so that a model of good governance based on the Iranian model of politics can be achieved. The effect of religious beliefs on governance and the use of human principles in government behavior is also one of the issues addressed in this study. In this article, as an interdisciplinary research, the researcher tries to prepare the subject by studying the main sources and other related sources and taking notes from texts and sources and examining scientific views, and according to the research questions, prepare the necessary materials for research. And take notes. Because this research is descriptive-analytical, it lacks quantitative variables and it is not possible to record the differences in the values ​​of the variables based on numbers or figures, and to determine the origin and end for them. Sir al-Muluk, known as Siyasnameh (Nizam al-Mulk, 1347), has been selected as the main source; Finally, after collecting data and materials, the relevant items were counted by analyzing and reviewing the materials.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nizam-ol-Molk Tousi
  • governance style
  • policy
  • good governance
  • Iranian models of 6th and 7th centuries AH
قرآن مجید.
امام علی (ع)، نهج‎البلاغه
آزاد ارمکی، تقی(1391)، مشروعیت سیاسی و ساختار قدرت در حکومت سلجوقیان، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، سال چهارم، پاییز و زمستان 1391.
ابراهیمی، لیلا(1391)، تحلیل گفتمان اندیشه سیاسی ائرانشهری در سیاستنامه براساس نظریه تئون ون دایک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه کردستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
ابـن خلدون ، عبدالرحمن(١٣٦٦)، مقدمه، ترجمه مـحمد پروین گـنابادی، تـهران: انتشارات علمی و فرهنگی­.
ابن نـدیم،(1988)، تـحقیق رضا تجدد بن علی بن العابدین المازندرانی، دار المسیرة،الطبعة الثالثة.
افشار، مریم(1392)، معیارهای اخلاقی حاکمان و شهریاران در قابوسنامه و سیاستنامه براساس جمهوری افلاطون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
اکبری، مریم(1393)، عدالت و دادرسی در تاریخ بیهقی و سیاستنامه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه.
براون، ادوارد(1367)، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدى‏، ترجمه فتح‌الله مجتبائى و غلام‌ حسین صـدرى افـشار،ج1، تـهران: ‏مروارید‏.
برتلس، یوگنی ادواردویچ(1375)، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، چاپ اول، تهران: انتشارات هیرمند
بلک، آنتونی‌ (١٣٨5‌)، تاریخ‌ اندیشه سیاسی اسلام: از عـصر پیامـبر تـا امروز، ترجمه محمد حسین وقار، تهران: انتشارات اطلاعات‌.
بناکتى، ابوسلیمان داود بن ابى‌الفضل محمد(1348)، ‏روضةاولى الالباب فی معرفةالتواریخ والانـساب (تـاریخ بناکتى)، به تحقیق و تصحیح جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملى.‏
بویل، جان اندرو، (1380)، تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان، به همت دانشگاه کمبریج، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بهار، محمدتقی(1370‌)، سبک‌ شناسی‌، دورۀ 4 جلدی، تهران‌: امیر‌ کبیر.
بیهقی، ابوالفضل­(1376). تـاریخ بـیهقی (تاریخ مسعودی)، به تصحیح علی‌اکبر فیاض، انتشارات دانشگاه‌ فردوسی‌، مشهد.
------------، (1350). تاریخ بیهقی به تصحیح دکتر مـحمد‌ فـیاض‌، مـشهد : دانشگاه فردوسی.
تنکابنی، حمید، (1383)، درآمدی بر دیوان‌سالاری در ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-----------، (1394)، دیوانسالاری سلجوقی، پایگاه اطلاع‌رسانی راسخون.
شـعار، جعفر و نرگس‌ روان‌پور‌، (1374)، گزیده‌ای‌ از سـیاست‌نامه و قـابوس‌نامه، تـهران: دانشگاه پیام نور تـهران.
صـفا، ذبیح اللّه، (1372). دور نمایی از فرهنگ ایرانی و اثر جهانی آن‌، تهران: هیرمند.
----------، (1356)، خلاصه‌ی تاریخ سـیاسی، اجـتماعی و فرهنگی‌ ایران؛ از آغاز تا پایان عهد صفوی، تهران: امیرکبیر.
----------، (1378‌)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم‏، تـهران: فـردوس.
----------، (١٣٦٣). گنجینه سخن . تهران : انتشارات امیرکبیر.
طباطبایی، سـیدجواد، (1382)،زوال انـدیشه‌ سـیاسی‌ در ایـران، تـهران، کـویر.
-----------------، (1375‌)،خواجه‌ نظام الملک‌، تهران‌: طرح‌ نو.
-----------------، (1393‌)،درآمدی فلسفی برتاریخ اندیشه سیاسی در ایران، چاپ یازدهم، تهران: کویر
فتحی، مهدی، (1390)، فرهنگ شهروندی در ادبیات فارسی؛ پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
----------، (1397)، فرهنگ شهروندی، چاپ اول، تهران: پیام بهاران
فیرحی، داوود، (1382)، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نی.
قالیباف، محمد باقر(1391)، حکومت محلی، یا استراتژی توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران، چاپ ششم، تهران : شرکت چاپ و نشر بین الملل.
کانپوری، عبدالرزاق(1350)، زندگانی خواجه نظام‌الملک، تـرجمه سیّدمصطفی طباطبایی‌، مجلّه‌ ماهانه نور، تهران.
کسایی،نور الله، (1375)، مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن ،تهران: امیر کبیر.
کسایی،نور الله، (1373)، صعود و رکود علم و فرهنگ در تمدن اسلامی »، نامۀ فرهنگ، شمارۀ 13، صص 140-149.
کلاسنر،کارلا،(1363)، دیوانسالاری در عهد سلجوقی،ترجمه یعقوب آژند، تهران: امیر کبیر.
معینی، منصوره، و دیگران، (1394)، اصول مدیریت بر اساس الگوی ایرانی-اسلامی با تکیه بر نظرات خواجه نظام‎الملک، فصلنامه مدیریت اسلامی، سال 23، شماره1،تهران: دانشگاه امام حسین(ع)
نظام الملک، ابوعـلی حـسن بـن علی، (1334)، سیاست‌نامه،تصحیح محمد قزوینی، تهران: طهوری‌.
--------------------------، (1344)، سیاست‌نامه، تصحیح محمد قزوینی، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی زوار.
--------------------------، (1364)، سـیاستنامه (سیرالملوک)، بـه کوشش جعفر‌ شعار‌، تهران: کتابهای جیبی.
--------------- ----------، (1347)، سیرالملوک (سیاستنامه)، به تصحیح هیوبرت دارک، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
نظری، علی اشرف (1395)، واقعگرایی سیاسی در آینه سیاستنامه‎نویسی، مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 304، تابستان 1395
وحیدا، فریدون(1394)، جامعه‌ شناسی در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: نشر سمت.
یوسفی‌، محمد‌ رضا؛ کلاهدوزان، اکبر (١٣٩٣)، بـرگزیده تـاریخ ادبـیات ایران . اصفهان : راه کمال با همکاری دانشگاه علوم پزشکی‌ اصفهان‌.