مکان‌یابی ساختگاه سد زیرزمینی در حوضه آبریز رودخانه گز در استان هرمزگان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته زمین‌شناسی مهندسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی ، بندرعباس ، ایران

2 استادیار گروه عمران، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی ، بندرعباس ، ایران

3 استادیار گروه زمین شناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی ، بندرعباس ، ایران

چکیده

در اغلب نقاط ایران که دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است، مدیریت منابع آب زیرزمینی از اولویت خاصی برخوردار است .یکی از راههای مفید در تأمین آب مورد نیاز بخشهای مختلف در این مناطق و مقابله با بحران خشکسالی، کمک به افزایش ذخایر آب زیرزمینی است .موضوع اصلی این تحقیق مکانیابی سدهای زیرزمینی در حوضه آبریز رودخانه گز در استان هرمزگان است. براین اساس، با استفاده از تحلیل ها و آنالیز های منطقه ای، مدل های ارتفاعی رقومی، اطلاعات ماهواره ای، خصوصیات هیدرولوژیکی، زمین شناسی و هواشناسی در نرم افزار های مناسب به خصوص GIS بصورت سنجش از دور، مورد بررسی قرار گرفت. براساس نتایج بدست آمده از تحقیق  سه سایت بعنوان گزینه مناسب جهت احداث ساختگاه سدزیرزمینی  معرفی گردیده است.
 پس از بررسی های اولیه و بازدید صحرایی از محل سایت های پیشنهادی، سایت شماره (2) بعنوان سایت مستعد و دارای اولویت اول انتخاب گردید. این سایت به لحاظ زمین شناسی، بر روی واحدهای ماسه سنگی و کنگلومرایی و اندکی شیلی ماسه ای درشت دانه با نفوذپذیری خوب قرار دارد. رسوبات کواترنر شامل آبرفت ها و تراسهای آبرفتی نیز در حاشیه پهنه سیلابی رودخانه گز با نفوذپذیری قابل قبول دیده می شوند. شیب سطحی رودخانه 5/2 % ارزیابی گردید که به لحاظ توپوگرافی، مستعد احداث سد زیرزمینی است. حجم آبگیری مخزن سایت پیشنهادی در هر نوبت برابر با 777600 متر مکعب برآورد و مخزن سد در مدت حدود 69 روز پر خواهد شد. لذا با مدیریت مناسب، امکان آبگیری 4-3 نوبت در سال وجود دارد. بدین ترتیب حجم آبگیری سالانه سد در 4 نوبت، حدود 3.110.400 متر مکعب برآورد می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Emplacement of Underground dam Sites in Gaz River Basin in Hormozgan province Using GIS

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Eidoon 1
  • Gholam Hossein Beigipour 2
  • Mohammadsadegh Dehghanian 3
1 MSc Engineering Geology
2 Assistant Prof, Department of Civil Engineering, Islamic Azad University, Bandar Abbas Branch, Hormozgan, Iran
3 Assistant Professor, Department of Geology, Islamic Azad University, Bandar Abbas Branch, Hormozgan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Management of underground resources has a special priority in arid and semi-arid in Iran. Increasing underground resources is one of the useful ways for providing water requirements during the drought years, The main objective of this study was for mapping underground dam in the basin of Gaz River in Hormozgan Province was selected. Accordingly, using regional analyzes and analyzes, digital elevation models, satellite information, hydrological characteristics, geology and meteorology were investigated in appropriate software, especially GIS, in remote sensing, and eventually Three sites were suggested. After preliminary examinations and field visits from selected sites, site number 2 was selected as the prime and priority site. The site is geologically located on sandstone and conglomerate units, and a small Chilean sand gravel with good permeability. Quaternary sediments including alluvium and alluvial terraces are also seen at the margin of the flood zone of Gaz river with acceptable permeability. The surface slope of the river was estimated at 2.5%, which is topographically prone to underground dam construction. The reservoir drainage area of the proposed site is estimated to be 777600 cubic meters per day and the reservoir will be filled in for about 69 days. Therefore, with proper management, it is possible to drain 3-4 times per year. Thus, the annual drainage capacity of the dam is estimated at 3,110,400 cubic meters in four turns.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Underground Dam
  • Site selection
  • Gaz River
  • GIS
پری اردکانی، م. و دانائیان، م.ر. 1381 ؛ مکان یابی سد های زیرزمینی در منطقهخرانق یزد، گزارش فنی، معاونت عمرانی ستاد حوادث غیر مترقبه، وزارت کشور،استانداری یزد.
خیرخواه زرکش،میرمسعود. ناصری،حمیدرضا. داوودی، محمدهادی و سلامی، همت. 1387، استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در اولویت بندی مکان های مناسب احداث سد زیرزمینی مطالعه موردی:دامنه شمالی کوه های کرکس- نطنز. مجله پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی. شماره 79.
خلیفه، محمد حسین (1392). مکانیابی سد زیرزمینی پسبند، هشتمین همایش انجمن زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.
چزگی، ج.، مرادی، ح.، خیرخواه، م.، قاسمیان، د. و روستایی، ی.، 1388 - مکان یابی سد زیرزمینی به روش معیارهای حذفی با استفاده از GIS )مطالعه موردی غرب تهران( پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران.
سلیمانی. سمانه، نیکودل. محمدرضا، ارومیه ای. علی، بهرامی. حمید(1387)، مکانیابی گزینه های مناسب جهت احداث سد زیرزمینی با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی(مطالعه موردی دشت مشهد)، سومین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران، 234-239.
سلامی، ه. 1385 ؛ تعیین مناطق مناسب جهت احدا ث سد زیرزمینی در مناطقآذرین با استفاده از دورسنجی، مطالعه موردی: دا منه شمالی کوههای کرکس،پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین دا نشگاه شهید بهشتی.
داودی، م.ه. 1383 ؛ سدهای زیرزمینی راهکاری اقتصاد ی و موثر برای مدیریت وتوسعه منابع آب، انتشارات پژوهشکد ه حفاظت خاک و آبخیزداری
دانایی. رضا، حسن زاده. محمد، محتشم نیا. سعید(1390)، مکانیابی سدهای زیرزمینی با استفاده از RS  و GIS (مطالعه موردی: منطقه منشاد استان یزد). اولین کنفرانس ملی بررسی های اقتصادی در زمینه کشاورزی، 146-151.
طباطبائی یزدی، ج. 1381 ؛ بهره برداری از جریانات زیر سطحی در آبراهه هایفصلی با استفاده از سدهای زیرزمینی، مرکز تحقیقات حفاظت خاک وآبخیزداری،گزارش تحقیقاتی
هاشمی احمد آباد، سیدوحید(1390). بررسی شرایط ساختگاه و مخزن سدهای زیرزمینی با استفاده از روش‌های ژئوفیزیکی (مطالعه موردی سد زیرزمینی بشیران)، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی معدن اکتشاف، دانشکده مهندسی، دانشگاه بیرجند
شرکت مهندسین مشاور فارساب صنعت،1386،" مطالعات زمین شناسی دشت پاراف-سیریک" 
Foster, S., and Tuinhof, A., 2004; Subsurface dams to augment groundwater storage in basement terrain for human subsistence-Brazilian and Kenyan experience, World Bank, Groundwater Management Advisory Team, No.5
Forzieri, G., Gardenti, M., Caparrini, F. & Castelli, F., 2007, A methodology for The pre-selection of suitable sites for surface and underground small dams in arid areas:  A case study in the region of Kidal,Mali, Physics and Chemistry of the Earth 33, pp. 74-85.
Mesfin, S., 1999; Design of subsurface dam for Bori Village, Addis Ababa, Ethiopia.
Saaty, T.L., 1994; How to make a decision: The analytical hierarchy process, Interfaces 24 (6, S): 19-43.
Saaty, T., 1980; The analytic hierarchy process McGraw Hill.
Telmer, K., and Best, M., 2004; Underground dams: A practical solution for the water needs of small communities in semi-arid regions, School of Earth and Oceans Sciences, University of Victori